Што се спондилоартропатии како да ги препознаеме?
Спондилоартропатии или спондилоартритис се група на воспалителни ревматски заболувања кои имаат некои заеднички карактеристики и наследна предиспозиција. Основна карактеристика на оваа група на болести е болката во долниот дел на грбот, која е од воспалителен тип.
Кај спондилоартропатиите постои изразена фамилијарна асоцијација, односно овие ревматски заболувања се јавуваат почесто кај луѓе кои имаат некои позитивни генетски карактеристики а кои немаат поткожни јазли и други симптоми на ревматоиден артритис. Кај спондилоартропатиите често се засегнати 'рбетот и зглобовите помеѓу сакрумот и страничните коски на карлицата (сакроилијачни зглобови), а понекогаш и периферните зглобови и тоа почесто зглобовите на нозете отколку на рацете. Спондилоартропатиите исто така имаат некои екстра-зглобни манифестации, на пример воспаление на очите (увеитис или иридоциклитис), кожни и мукозни промени и/или промени во цревата.
Поради широкиот опсег на симптоми и знаци на болеста, разликите во нивната фреквенција и сериозност, од кои некои можат да бидат постепени и подмолни, па пациентите не обрнуваат внимание на нив, точната дијагноза често се поставува со долго задоцнување ( понекогаш дури и 10 години од почетокот на симптомите и знаците на болести). Раната дијагноза е многу важна, бидејќи раниот третман води кон забавување на прогресијата на болеста и одржување на функцијата на системот за движење.
Симптоми и знаци на спондилоартритис
Класичниот пациент со спондилоартритис е помлад маж, кој има постојана, тапа, здодевна болка во долниот дел на грбот, и вкочанетост која постепено напредува. Затоа, првичните поплаки кај огромното мнозинство на пациенти се болки во долниот дел на грбот, наизменични болки во бутовите и колковите, а во ретки случаи болката може да имитира ишијас. Типично, болката во долниот дел на грбот е полоша ноќе и се подобрува со вежбање. Симптомите, особено на почетокот, може да бидат неспецифични, како и кај други воспалителни ревматски заболувања: општ замор и исцрпеност, лесно зголемена телесната температура (обично до 37,5°C), понекогаш чувство на треска или губење на тежината. Пациентот обично го посочува глутеалниот регион, т.е. сакро-илијачните зглобови, како извор на болка, иако болката често е недоволно ограничена. Покрај воспалителниот тип на болки во долниот дел на грбот и продолжената утринска вкочанетост, локализацијата на болката и вкочанетоста се поврзани со ширење на промените на торакалниот, а потоа и на цервикалниот 'рбет. Општо земено, жените имаат помалку симптоматска и помалку тешка болест, а цервикалниот 'рбет е почесто засегнат, без или со минимално зафаќање на лумбалниот' рбет. Болката во градите, која е исто така честа кај спондилоартропатиите, може да се должи на зафаќање на зглобовите помеѓу ребрата и 'рбетот и ребрата и градната коска, делови од градната коска, приклештување на меѓуребрените мускули или нервот стимулација по должината на ребрата. Околу 30% од пациентите имаат симптоми на воспаление и на други зглобови (болка, оток, топлина и сл.), првенствено на рамената и/или колковите. Посебно внимание треба да се посвети на зафатеноста на колкот, бидејќи тоа претставува лош прогностички знак за развој на болеста. Кај мал број пациенти, може да дојде до оштетување во пределот на зглобот помеѓу првиот и вториот цервикален пршлен (атлантоаксијален зглоб), што се манифестира со болка, а во потешки случаи, со некои невролошки симптоми (чувство на трнење и пецкање низ телото, мускулна слабост, неможност да се контролира мокрењето и дефекацијата итн.).
Третман на спондилоартритис
Третманот на пациентите со анкилозен спондилитис е насочен кон сузбивање на симптомите на болеста, првенствено болка и вкочанетост и воспалителната активност, а крајната цел е подобрување или одржување на функционалниот статус на локомоторниот апарат. Основа на фармаколошкото лекување се лекови против болки и воспаленија (нестероидни антиревматски лекови), а покрај нив може да се користат и лекови кои го менуваат текот на воспалителните ревматски заболувања, од кои најчесто се користи сулфасалазин. НСАИЛ може да се комбинираат со парацетамол и/или слаби опиоиди (трамадол), кои исто така може да се користат сами кога не е можно да се користат НСАИЛ. Глукокортикоидите, моќни антиинфламаторни лекови, се применуваат во форма на локални инјекции во воспалените зглобови. Во последните неколку години, постигнат е напредок во третманот со користење на биолошки лекови. Антагонистите на факторот на туморска некроза алфа (антиТНФ-α), значително ја намалуваат болката, вкочанетоста и другите симптоми на болеста, делуваат на забавување на структурните промени и подобрување на функционалната способност на пациентот. Тие се администрираат преку субкутани инјекции или инфузии.
Корисно дополнување на фармаколошката терапија може да бидат и додатоци во исхраната на база на колаген, глукозамин, хондроитин, индиски темјан, куркума и одредени витамини и минерали кои помагаат за добро здравје на зголобовите, и ги намалуваат болката и воспалението.
Функционалниот третман првенствено се спроведува во фазата на смирување на воспалителната активност, а се однесува на индивидуализирана примена на различни модалитети на физикална терапија (електротерапија, локална апликација на топлина или студ, терапевтски ултразвук, ласер и сл.) и примена на терапевтски вежби. Физикалната терапија првенствено е насочена кон подобрување на подвижноста, зголемување на силата и спречување/намалување на деформациите на 'рбетот и периферните зглобови, како и поттикнување на поголем степен на независност во извршувањето на секојдневните активности. Најважната терапевтска мерка во третманот е редовната медицинска гимнастика. Главните три групи на вежби се: вежби за 'рбетот, вежби за колкови и рамења и вежби за дишење. Програмата и интензитетот на терапевтските вежби се прилагодени на моменталната состојба на пациентот. За да се спречи пациентот да дојде до постојана згрбавена положба, се препорачува лежење на стомак најмалку два пати на ден по 20-30 минути.